Proof of Stake (Hisse İspatı,PoS): BTC'nin Arka Planı

“Proof of” ön ekiyle başlayan algoritma türleri kripto paralar ile ilgilenen herkesin karşısına çıkan teknik bilgi içeren programlama protokolleri olarak genel bir başlık altında toplanabilir.

Bunların başında “iş ispatı” olarak çevirebileceğimiz proof of work (PoW) gelir çünkü Bitcoin bu protokol üzerine ortaya çıkarak dijital para çağını başlatmıştır.

İşte bu makalede BTC’nin üzerinde yükseldiği protokole alternatif olarak üretilen hisse ispatı (PoS) nedir ne değildir detaylarıyla ele almaya çalışacağız.

Öncesinde ise “İş İspatı (Proof of Work) Nedir?” makalemizi okumak en azından konsepti anlamak için faydalı olabilir.

İçindekiler

1. Hisse İspat (PoS) Nedir?
2. Stake (Staking) Nedir?
3. Diğer Konsensus (Mutabakat) Protokolleri Nelerdir?
4. Hisse İspatı (PoS) Çeşitleri Nelerdir?
5. Hisse İspatı’nı Kim Buldu?

Hisse İspatı (PoS) Nedir?

Hisse ispatı (PoS) tam olarak bir tür blok zincir ölçeklendirme çözümü olarak ortaya çıkmıştır.

PoS’un ne olduğu şu maddeler haline kolayca açıklanabilir:

• Belirli tutarlarda varlık ya da hisse bulunduran yatırımcıların ve blockchain ağı katılımcılarının, blok üretmeye veya üretilen blokları onaylama hak elde etmesini sağlayan bir mutabakat (konsensus) algoritmasıdır.
• Hisse ispatı protokolü, kripto para kazıma işlemleri (mining) için gerekli yoğun enerji tüketimi ve ölçeklenebilirlik problemlerini ortadan kaldırmayı hedefler.
• Hisse İspatı mutabakat programlaması içindeki yetki hakkı, o ağın kripto para birimine en çok sahip olan katılımcılar ya da blok zincir ekosistemine en önce katılıp birikim yapabilenlerin elinde olur.
• PoS mutakabatını tercih eden kişiler blok zincir ağlarında node (düğüm) olarak mining yapamazlar.
• Proof of Work (İş İspatı, PoW) bu yönüyle hisse ispatından ayrılır.
• Bu bağlamda blok onaylama yetkisi, yalnızca hak sahibi ağ katılımcılarına (validator) verilir.
• Bu sistemde, işleme koyulacak blokları, blockchain’e eklemek amacı bulunan kişilerin token sahibi olması şartı bulunmaktadır.
• Hisse ispatı (PoS) algoritması alışıla gelmiş bir blockchain ağında, kullanıcılar blok ödülleri ve işlem komisyonları gibi kazançları ellerinde tuttukları hisse oranlarında bölüşür.
• Bu bölüşüm stake veya staking olarak bilinen kilitleme işlemleri doğrultusunda gerçekleşmektedir.

Stake etmek ya da staking yapmak işte bu konsensus algoritmasıyla üretilen kripto paralar için oldukça önemli bir kazanç kapısı olarak karşımıza çıkar.

Stake (Staking) Nedir?

Stake (Staking) kavramı Türkçe olarak anlamını tam karşılamasa da “kilitleme” olarak çevrilebilmektedir.

Kullanıcıların stake etme oranlarıyla çalışan Proof of Stake (Hisse İspatı) fikir birliği konsepti için staking eylemleri ekosistemin kolonlarıdır.

Bu kavramı anlamak isteyen okuyucularımız için kavram hakkındaki bilgileri ve çalışma ilkelerini maddeler halinde derledik:

• PoS algoritması içinde, işlemleri onaylayarak, gelirden hak kazanmayı amaçlayan ağ kullanıcıları, kripto para (coin veya token) varlıklarını, doğrulama evresinde kullanılması adına ağ üzerinde kilitler.
• "Staking” aslında bu noktada gelirden pay alma anlamına gelmektedir.
• Stake sürecinde, kullanıcılar cüzdanlarında, istedikleri işlem adına harcanması gereken tutarı önce kilitler.
• Kullanıcılar stake ettikleri kripto paraları, bu kilit kaldırılana kadar geri çekemez.
• Çünkü bu kilitlenen varlıklar ve kullanıcının hissesi olarak ağda işaretli biçimde sabit kalır.
• Kilitli varlıklar transfer dahi edilemez.
• Teorik açıdan, ağa dahil olmuş her bir katılımcı, kendi tokenlerini kilitleyerek stake edebilir.
• Lakin unutulmamalıdır ki; her ağ kendine özel kurallar ile blok doğrulama hakkı ve stake ödülü dağıtır.
• Blok doğrulama ve stake ödülü kazanma hakkı, prensip olarak hisselerin oranına göre belirlenir.
• Somutlaştırmak gerekirse; ağdaki toplam kripto para servetinin yüzde 1'i tutarındaki tokenlerini blockchaine staking eden kullanıcı, bütün üretilen blokların da yüzde 1'ini doğrulama yetkisi kazanır.
• Stake işlemleri ayrıca blok zincir ekosistemlerinde varlığa dayalı bir demokratik yönetişim işlevi yaratır.
• Kriptolarını ağa kilitleyen kişiler, hisseleri oranında yönetişim meselelerinde oy hakkına sahip olurlar.
• Bu durum hem blok zincir projesinin ve ürünlerinin yönetimini kolaylaştırır hem de rekabetçi bir ortam yaratır.

Ethereum 2.0 ağı duyurulduğunda yeni ağın, PoS mutabakat algoritmasını kullanacağı haberi hisse ispatına olan ilgiyi arttırmıştır.

Ayrıca Ethereum blok zincir ağında, 32 ETH kripto parası stake edecek kullanıcıların yeni Ethereum 2.0 ağında onaylayıcı (validator) olma şansı yakalayacağı da ortaya çıkınca, hisse ispatı mutabakatı giderek daha geçerli bir yöntem kabul edilmiştir.

Diğer Konsensus (Mutabakat) Protokolleri Nelerdir?

İster fikir birliği diye hatırlayın ister mutabakat isterseniz de konsensus!

Kripto paralar eşler arası teknolojinin yeni algoritma protokolleri konusunda oldukça çeşitlidir. Giriş başlığımızda Bitcoin’nin (BTC) de bir tür ilk “proof of …” mekanizması olan yetki ispatı ile ortaya çıktığından bahsetmiştik.

Peki bu PoS yani hisse ispatı dışında “proof of” ön ekiyle başlayan ve mutabakat doğrultusunda geliştirilmiş başka algoritmalar var mıdır?

Evet hem de en az üç alternatif fikir birliği mekanizması daha bulunmaktadır:

• İş (Emek) İspatı, Proof of Work (PoW)
• Yetki (Otorite) İspatı, Proof of Authority (PoA)
• Kapasite İspatı, Proof of Capacity (PoC)

Hisse İspatı (PoS) Çeşitleri Nelerdir?

Yukarıda ele aldığımız protokoller arasında, kendi içinde en çok farklı çeşit barındıran mutabakat protokolü Hisse ispatı (PoS)’dır.

Çünkü bu protokol içinde standart bir rekabet ve paylaşım bulunmaktadır. Bu durum bağlamında, en büyük servetlerin sahibi olan blok zincir ağı katılımcılarının tekel olmasının önüne geçebilmek adına PoS içinde de çeşitli protokol yapıları ortaya çıkmıştır.

Gelin başlıklar halinde diğer hisse ispatı çeşitlerine birlikte bakalım.

Yetkilendirilmiş Hisse İspatı (Delegated Proof of Stake, DPoS)

Yetkilendirilmiş hisse ispatı, PoS türleri arasında en bilinenlerin başında gelir.

İşlemlerde mutabakat sağlamak için kıdem ya da prestij (itibar) mekanizmaları kullanılan Yetkilendirilmiş Hisse İspatı (Delegated Proof of Stake, DPoS) modelinde, kripto para sahipleri, diğer bir katılımcıyı kendileri için delege olarak atayabilirler.

Bahsi geçen varlık sahiplerinin kriptoları transfer edilemez, fakat delege olarak atanan kullanıcı, tıpkı o kripto paralar kendi cüzdanındaymış ağdaki oy etki miktarını artırabilir.

Delege seçilen kullanıcı, kazandığı kazançlardan daha fazla oranda pay alır. Steem (STEEM) token bu algoritmayı kullanan en önemli kripto paralardan birisidir.

Saf Hisse İspatı (Pure Proof of Stake, PPoS)

Hisse ispatının safı mı olur demeyin. İşte karşınızda Saf Hisse İspatı (Pure Proof of Stake, PPoS) mutabakat protokolü!

Bu sistemde "Secret self-selection" yani “gizli öz seçilim” olarak çevirebileceğimiz bir mekanizma bulunur. Mekanizma blokları onaylayacak kişileri rastgele seçer.

Böylece blokları doğrulama isteği olsun olmasın, ellerinde blok zincir ağının tokenlerini stak eden bütün kullanıcılar ödüllendirilir.

Algorand (ALGO) projesi PpoS olarak bilinen bu mutabakatı kullanan en popüler ağlardan birisidir.

Akışkan Hisse İspatı (Liquid Proof of Stake, LPoS)

LPoS kısaltmasıyla bilinen akışkan hisse ispatı algoritması, standart iş ispatı (PoS) ile yetkilendirilmiş hisse ispatı (DpoS) modellerinin bir tür sentezidir.

Bu mutabakat formasyonunda blokların doğrulanması "baking (pişirme)" eylemiyle betimlenir ve ağda kripto para sahibi olan her kullanıcı, tokenlerini diğer onaylayıcılara belirli bir süre boyunca devrederek hisse ödülü kazanabilir.

Adındaki akışkanlık da bu noktada varlıkların sürekli olarak bir yerden bir yere geçici olarak akmasından gelmektedir. Tezos (XTZ) bu mutabakat algoritmasını kullanan büyük projelerden birisi olarak göze çarpar.

Kiralanan Hisse İspatı (Leased Proof of Stake)

Kullanıcı cüzdanlarındaki varlıkların, işlemleri doğrulayan katılımcılara kiralanmasını içeren bu mutabakat türünde kripto para porföylerini kiralayan katılımcılar, etkinliklerden daha fazla hisse ve ödül hak ederler.

Ancak bu kiralık varlıklar herhangi bir alım satım işleminde kullanılamaz ve sabit kalırlar. Bu fikir birliği algoritmasını kullanan bilindik örneklerden birisi de Waves (WAVES) projesidir.

Hisse İspatını (PoS) Kim Buldu?

Satoshi Nakamoto’nun 2009 yılında “iş ispatı” mutabakat protokolüyle başlattığı blok zincir çılgınlığı iki ismin yeni bir geliştirmede bulunmasıyla çeşitlenerek devam etmiştir.

Bu durum BTC’nin doğuşundan üç yıl gibi bir süre sonrasına tekabül eder.

Proof of Stake fikri, 2012 senesinde Sunny King ve Scott Nadal adlarındaki hevesli ve girişimci ruhlu blok zinciri geliştiricileri tarafından kaleme alınan bir makaleyle ortaya çıkmıştır.

Bu ikili daha sonra PoW ve PoS mutabakatlarını ortak kullanan Peer Coin projesiyle de tekrar gündeme gelmiştir.

Artık hisse ispatı hakkında temel bilgilere sahip olduğunuza göre aşağıdaki makalelerimize de göz atmak isteyebilirsiniz:

• Proof of Work (İş İspatı) Nedir?
• Proof of Authority (Yetki İspatı) Nedir?